PROGRAM PROFILAKTYCZNY- „Przeciwdziałanie agresji dla dzieci w wieku przedszkolnym”

PROGRAM PROFILAKTYCZNY
PUBLICZNE PRZEDSZKOLE NR 19 RZESZÓW
ROK SZKOLNY 2014/2015
„Przeciwdziałania agresji dla dzieci
w wieku przedszkolnym”

I Wstęp

Dziecko, podobnie jak dorośli przeżywa swoje problemy. Poddawane jest coraz to nowym próbom i doświadczeniom; kontaktuje się z różnymi osobami ze swojego otoczenia: dorosłymi i rówieśnikami. Zdobywa wiedzę, rozwija swoje sprawności umysłowe i fizyczne. Wśród wielu sytuacji, w których uczestniczy i pełni różnorodne role, są i takie, które zarówno w potocznym języku, jak i w psychologii określamy mianem trudnych. Najczęściej wymieniane przez rodziców i nauczycieli problemy to trudności w zachowaniu dziecka, związane z zaburzoną koncentracją uwagi, nadruchliwością, nadimpulsywnością i agresją.

II Założenia programowe

Program profilaktyczny przeciwdziałania agresji dla dzieci w wieku przedszkolnym powstał z myślą o potrzebach Przedszkola nr 19 w Rzeszowie. Zgodnie ze swoimi założeniami najważniejszym zadaniem, jakie ma do spełnienia, poza realizacją zadań edukacyjnych i wychowawczych, które są określane
w podstawie programowej wychowania przedszkolnego jest likwidowanie bądź zmniejszanie deficytów rozwojowych dzieci.
Zajęcia i zabawy prowadzone w przedszkolu spełniają następujące cele:
1. edukacyjne, które uczą rozpoznawania emocji, mechanizmów uzależnień, wybranych technik pracy umysłowej, rozwiązywania konfliktów – pomagają one dziecku rozumieć świat społeczny i uchronić go przed kolejnymi urazami.
2. rozwojowe, w realizacji tych celów bierze się pod uwagę wiek dziecka i związane
z nim potrzeby psychiczne np. potrzeba aktywności ruchowej, poznawania świata, twórczości, wsparcia emocjonalnego, kontaktów z rówieśnikami, a także potrzeba autonomii.
3. terapeutyczne, tu uwzględnia się przede wszystkim przyczyny zachowań dziecka, ponieważ jego trudne zachowania, którym nierzadko towarzyszy lęk, poczucie winy, krzywdy, niepokój, osamotnienie czy poczucie mniejszej wartości, częste są wynikiem doznanych w przeszłości lub aktualnie trudnych stanów emocjonalnych, z którymi dziecko sobie nie radzi.
III Cel główny:

Wspomaganie emocjonalnego funkcjonowania dzieci oraz zmniejszenie napięć
i zachowań agresywnych.

IV Cele pośrednie:

Dziecko:
• buduje poczucie własnej wartości i silnej tożsamości,
• nawiązuje pozytywne relacje,
• dostrzega, rozpoznaje i nazywa własne oraz cudze uczucia,
• rozpoznaje przyczyny agresji,
• pokojowo rozwiązuje konflikty,
• opanowuje i przezwycięża zachowania agresywne.

V Metody i formy pracy z grupą:

• Praca w kręgu – daje poczucie bliskości, ma wpływ na dynamikę grupy i na możliwość bezpośredniego kontaktu wzrokowego. Będąc w kręgu uczestnicy mogą wyrażać swoje opinie i uczucia bez ryzyka bycia poddanym ocenie.
• Ćwiczenia i zabawy grupowe – pomagają w autoekspresji, wyzwalają spontaniczne zachowania i komunikację. Uczą wrażliwości, budują poczucie zaufania. Podnoszą energię grupy.
• Inscenizacje, odgrywki scenek – umożliwia zrozumienie innych, odreagowanie
i emocjonalną korekcję. Daje możliwość wypróbowania i wyćwiczenia nowych sposobów zachowania się. Prowadzący śledzi grę, może też w niej uczestniczyć.
• „Burza mózgów” – Technika aktywizująca i wyzwalająca myślenie twórcze dotyczące określonego problemu. Polega na zapisywaniu wszystkich pomysłów bez ich oceny. Daje szansę wypowiedzenia się każdemu.
• Rysunek i prace plastyczne – są pozawerbalną, uniwersalną formą wypowiedzi, uczestnicy uzewnętrzniają w nich stany psychiczne i emocjonalne umożliwiają ich odreagowanie. Dostarczają informacji o dziecku i jego osobowości.
• Relaksacja – służy odprężeniu, odreagowaniu negatywnych emocji, napięć. Obniża wzmożoną pobudliwość psychoruchową i afektywną. Może to być masaż relaksacyjny, trening autogenny, relaksację przy muzyce.

VI Spodziewane efekty:

• Uczestnicy w mniejszym stopniu będą przejawiać zachowania sygnalizujące agresję,
• dzieci nauczą się pokojowo rozwiązywać konflikty,
• dzieci będą potrafiły opanowywać stany emocjonalne wywołujące agresję, oraz:
• struktura społeczna grupy ulegnie pozytywnej zmianie (zmniejszy się liczba osób izolowanych i odrzuconych),
• wzrośnie integracja grupy, a klimat emocjonalny ulegnie poprawie.

VII Wskazówki metodyczno-dydaktyczne:

• Zabawy i ćwiczenia muszą być dopasowane do specyfiki grupy, sytuacji i potrzeb dzieci.
• Zajęcia należy przeprowadzać w przyjemnej atmosferze, a dzieci powinny być traktowane z szacunkiem.
• Nie należy zmuszać dzieci do udziału w zabawach i ćwiczeniach.
• Nauczyciel-wychowawca do prowadzenia tego typu zajęć musi posiadać wiedzę, kompetencje zawodowe, znajomość grupy i problemu, zdolności empatyczne oraz takt pedagogiczny.
• Proponowane zabawy i ćwiczenia dotyczą sytuacji z życia codziennego, są one bliskie dziecku.
• Po każdej zabawie (ćwiczeniu, grze) musi być czas na wyciszenie się, uspokojenie
i zastanowienie.
• Po niektórych zabawach i ćwiczeniach zdobyte przeżycia dzieci mogą wyrazić
w formie plastycznej, np. rysunku, lub poprzez pantomimę itp.
• Proponowane zabawy i ćwiczenia są pogrupowane ze względu na cele kierunkowe, ale łączy je ich kompleksowość.

VIII Uwagi:

Proponuje się:
• Nagradzanie dzieci za pożądane zachowania zamiast karania w sytuacji złego zachowania.
• Ignorowanie zachowania niepożądanego (niewzmacniania go).
• Wygaszanie – zaprzestanie wzmacniania.
• Przypominanie – natychmiastowe, krótkie, kategoryczne polecenia.
• Time out – procedura odesłania.
Wiele skutecznych mieści się w trzech grupach:
• Zabranie przyjemności, przywileju,
• Odesłanie w nudne miejsce,
• Zabranie uwagi ważnej dorosłej osoby.

IX Ewaluacja

• Rysunki i prace plastyczne dzieci.
• Adnotacje w dziennikach zajęć.
• Analiza ankiet skierowanych do nauczycieli.
• Analiza ankiet skierowanych do rodziców.

X Narzędzia do ewaluacji programu profilaktycznego przedszkola

• Ankieta dla rodziców (Załącznik nr 1)
• Ankieta dla nauczyciela (Załącznik nr 2)

XI Przykładowe scenariusze zajęć profilaktycznych:

Załącznik nr 1

ANKIETA DLA RODZICÓW

SZANOWNI PAŃSTWO
Zwracamy się do Państwa z prośbą o wypełnienie poniższej ankiety. Ankieta jest anonimowa a jej celem jest poznanie stopnia znajomości przez Rodziców problemu agresji. Proszę zaznaczyć wybraną odpowiedź lub uzupełnić brakujące miejsca.

1. Co rozumieją Państwo pod pojęciem agresja?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Czy stosują Państwo wobec swojego dziecka kary?

a) tak
b) nie

3. Jeżeli tak, to jakie?

a) zakaz oglądania telewizji
b) zakaz wychodzenia na podwórko
c) zakaz korzystania z komputera
d) inne (jakie?) ……………………………………………………………………………………

4. Do kogo zwrócilibyście się Państwo w razie problemów z dzieckiem?
a) nauczyciel
b) dyrektor
c) poradnia psychologiczno-pedagogiczna
d) inne………………………………………………………………………………………………

5. Które zachowania uważają Państwo za agresywne?

a) bicie
b) brzydkie mówienie
c) robienie na złość
d) przezywanie
e) zabieranie zabawek
f) niedopuszczanie do zabawy
g) kłótnia
h) dokuczanie
i) inne (jakie?) ……………………………………………………………………………………..

6. Czy Państwa dziecko miało do czynienia z agresją?

a) tak
b) nie
c) nie wiem
7. Jeżeli tak to gdzie dziecko zetknęło się z przejawami agresji?

a) w domu
b) w przedszkolu
c) na placu zabaw
d) nie miało takiego doświadczenia

8. Gdzie według Państwa dziecko jest narażone na najwięcej zagrożeń?
a) na podwórku w pobliżu domu
b) w przedszkolu
c) korzystając z komputera – Internetu
d) podczas kontaktów ze starszymi kolegami
e) inne (jakie?) …………………………………………………………………………………….

9. Czy słyszeli Państwo, że w przedszkolu zdarzają się przypadki:

a) przemocy fizycznej
b) używania brzydkich słów
c) wymuszania zabawek
d) inne (jakie?) …………………………………………………………………………………….
e) nie słyszałem/am

10. Czy uważają Państwo, że nasze przedszkole jest bezpieczne?

a) zdecydowania tak
b) tak
c) nie
d) zdecydowanie nie
e) nie wiem

11. Czy rozmawiają Państwo ze swoim dzieckiem na temat „jak przeciwstawiać się agresji”?
a) tak
b) nie

Dziękujemy za wypełnienie ankiety.

Załącznik nr 2
ANKIETA DLA NAUCZYCIELI

Ankieta jest anonimowa a jej celem jest dokonanie ewaluacji programu profilaktycznego realizowanego w przedszkolu. Uzyskane informacje posłużą planowaniu dalszej pracy profilaktycznej.

1. Czy zna Pani program profilaktyczny przedszkola?
a) tak
b) nie
c) słabo

2. Czy napotkała Pani jakieś trudności w czasie realizacji programu?
a) tak (jakie?) ………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………
b) nie

3. Czy realizacja programu przyniosła efekty?
a) tak (jakie?) ……………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………..
b) nie

4. Jakie metody wykorzystywała Pani najczęściej w trakcie realizacji zadań profilaktycznych
i dlaczego?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Dziękujemy za wypełnienie ankiety

Przykładowe scenariusze

Spotkanie 1

„Uczenie się lepszego rozumienia siebie samych i innych ludzi”

Cele:
• Integracja grupy
• Poznanie się uczestników
• Kształtowanie umiejętności wykazywania zrozumienia dla innych
• Rozwijanie sfery emocjonalnej dziecka (empatia)
• Budowanie atmosfery wzajemnego zaufania
• Tworzenie pozytywnych kontaktów społecznych w grupie

Przebieg zajęć:
I. Powitanie
1. Dzieci siedzą w kręgu i kolejno przedstawiają się imieniem
2. Prowadzący przedstawia zebranym cel spotkań
3. Wspólne ustalenie zasad obowiązujących w grupie, które będą tworzyły jej kodeks
4. Dla utrwalenia pamięci imion zabawa „Imię do imienia”
Uczestnicy siedzą w kręgu. Jeden otrzymuje piłkę lub maskotkę. Wymienia swoje imię
i imię osoby, do której rzuca przedmiot. Następna osoba podobnie.

II zajęcia zasadnicze
1. Ręka nie musi bić
Wiele dzieci wykorzystuje swoje ręce przede wszystkim do bicia, szczypania
i popychania. Dzięki prezentowanemu ćwiczeniu doświadczają one tego, że rękami można również nawiązywać przyjazne kontakty z innymi ludźmi.
Wszyscy siedzą w kole z zamkniętymi oczami. Prowadzący mówi, co każdy ma robić:
Siedzisz bardzo wygodnie, obie stopy opierają się pewnie o podłogę. Skoncentruj się na oddechu. Poczuj, jak on przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi, przychodzi
i odchodzi…
Wydychasz cały Twój niepokój i napięcie. Stajesz się spokojny, coraz spokojniejszy… Oddychasz głęboko i równomiernie… Czujesz się bardzo dobrze… Połóż teraz twoją rękę na lewej, kładąc ją na grzbiecie drugiej. Poczuj jak, jak twoja prawa ręka czuje się, leżąc na twojej lewej ręce.
Pogłaskaj delikatnie lewym palcem wskazującym twoją prawą dłoń, najpierw po kciuku, potem po palcu wskazującym, po palcu środkowym, po palcu serdecznym i po małym palcu, a potem z powrotem po wewnętrznej stronie dłoni. Teraz głaszczesz delikatnie wewnętrzną stronę twojej ręki. Czujesz tam pagórki i doliny, rowki i zaokrąglenia. Do czego potrzebujesz tej dłoni? Co możesz z nią zrobić, kiedy jest ona miękka i odprężona jak teraz?
2. Dziecko w studni
Dzieci siedzą w kole. Jedna osoba stoi pośrodku. Nagle upada na ziemię i skarży się: „Wpadłam do studni!” Pozostali uczestnicy pytają chórem: „Kto ma Cię ratować?” Osoba w studni odpowiada na przykład:
„Ten kto najszybciej biega”, „Ten kto ma niebieskie oczy” itp.
Gdy podawane są określone sposoby zachowania, dzieci siedzące w kole próbują je zademonstrować (jeśli to możliwe) jak najbardziej przekonywująco. Osoba w studni decyduje sama – lub z pomocą grupy – kto najlepiej spełnia wymienione kryterium. Wybrany uczestnik wyciąga dziecko ze studni, to znaczy podaje mu rękę i pomaga mu rękę i pomaga mu wstać. Potem zostaje pośrodku koła i sam „wpada do studni”. Prowadzący powinni zwracać baczną uwagę, by za każdym razem tonącego ratował kto inny. Zabawa ta może być jednocześnie wykorzystywana do pokazywanie uczuć. Dziecko w studni podaje wówczas kryteria dla osoby, która ma go ratować, dane uczucia, które są przedstawiane przez pozostałych uczestników w formie pantomimy, na przykład:
„Ten kto jest najweselszy”, „Ten kto jest najsmutniejszy” itp.
W trakcie tej zabawy dzieci doświadczają tego, że każdy z nich potrafi robić coś szczególnie dobrze i może pomóc drugiej osobie.

III Podsumowanie ćwiczenia:
Prowadzący krótko omawia ćwiczenia. Podkreśla, że warto przekazywać sobie przyjazne gesty. Zwraca uwagę na konieczność rozumienia siebie samych i innych ludzi.
IV Wyciszenie grupy poprzez przekazanie uścisku dłoni każdej osobie stojącej w kole „Iskierka”
Spodziewane efekty:
Dzieci poznają sposoby nawiązywania przyjaznych kontaktów za pomocą gestów, będą potrafiły rezygnować ze swojego punktu widzenia i przejmować inne stanowiska, będą potrafiły spostrzegać i rozpoznawać innych według charakterystycznych dla nich cech, nauczą się poznawać nawzajem, określać innych i siebie samych itd.
Dzieci dostrzegają w sobie pozytywne cechy, własną wartość, będą potrafiły dostrzegać pozytywne strony innych osób, uświadamiają sobie, że każde z nich robi coś szczególnie dobrze, będą pomagały innym w kłopotach itd.

Spotkanie 2

„Dostrzeganie, rozpoznawanie i nazywanie własnych oraz cudzych uczuć”

Cele:
• Rozpoznawanie zachowań agresywnych
• Kształtowanie umiejętności rozpoznawania zachowań sygnalizujących agresję
• Kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania uczuć
• Przeciwdziałanie symptomom zachowań agresywnych

Przebieg zajęć:
I Powitanie:
1. Uczestnicy każdy z każdym podają sobie ręce
2. Jest mi wesoło jest mi smutno
Sala podzielona na dwie części, jedna część oznaczana emblematem „uśmiechniętej buzi”, duga „smutnej buzi”. Dzieci stoją na środku sali. Prowadzący podaje hasło typu: „gdy pada deszcz jest mi…” Uczestnicy przebiegają na wybraną część sali oznaczonej emblematem odpowiadającym ich odczuciu w takiej sytuacji. Na dany sygnał dzieci wracają na środek sali. Zabawa trwa do momentu wykorzystania kilku haseł.

II zajęcia zasadnicze:
1. Kiedy jestem wściekły
Grupa siedzi w kole. Dzieci wypowiadają po kolei swoje imię i pokazują, co robią, kiedy są wściekłe, np.:
Nazywam się Karolina. Kiedy jestem wściekła, robię tak: lewą ręką pokazuje taki ruch, jakby chciała uderzyć.
Nazywam się Tomek. Kiedy jestem wściekły, robię tak: prawą nogą wykonuje taki ruch, jakby chciał kogoś kopnąć.
Nazywam się Jakub. Kiedy jestem wściekły, robię tak: uderza zaciśniętymi pięściami
w obie skronie.
Ćwiczenie to może zostać dołączone do zabaw na zapoznanie lub jako wprowadzenie do tematu „Złość i agresja.”
Będzie ono trochę trudniejsze, gdy przeprowadzimy je na sposób „pakowania walizki”, to znaczy każde dziecko musi powtórzyć wszystkie imiona i wyrażanie złości swoich poprzedników, zanim powie, jak się samo nazywa i doda, jak przebiegają u niego napady złości.

2. To miejsce należy do mnie
Grupa tworzy koło, pośrodku którego ustawiamy jedno krzesło: siada na nim dowolne dziecko
i próbuje bronić swojego miejsca przed inną osobą, która przez około pięć minut usiłuje tylko
w sposób werbalny zakwestionować fakt, że to miejsce należy do niego. Następnie oboje zamieniają się rolami.
Każda ze stron może podawać argumenty, grozić, obrażać, błagać, schlebiać, płakać itp. Fizyczne ataki, jak na przykład spychanie, kopanie, popychanie, są zabronione. Scenka ta może mieć również charakter o wiele bliższy życiu codziennemu. Zamiast o miejsce na krześle – może w niej chodzić o:
Odebranie drugiemu dziecku książki, ustawienie się przez jedno z dzieci zawsze
w pierwszej parze, uzurpowanie sobie przez jedno dziecko prawa do rozdawania pozostałym np. kartek ze zdaniami

3. Malowanie uczuć
Do przeprowadzenia tego zajęcia będą potrzebne mazaki lub farby plakatowe i papier.
Dzieci malują uczucia, które je ogarniają, gdy tracą panowanie nad sobą: wściekłość, strach, bezradność – w zależności od osobowości, sytuacji i nastroju. Kto chce, wyjaśnia następnie swój obrazek w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Odniesienie przedstawionych uczuć do własnej osoby powinno być tutaj bardzo wyraźnie.
W drugiej rundzie można wypróbować, w jaki sposób ten obrazek uczuć można zmienić na bardziej pozytywny – poprzez zamalowanie, dodanie innych kolorów lub kształtów itp. (np. agresję „przerobić” na przyjaźń, strach na pewność itd.)
Zwracamy uwagę na to, czy malowanie swoich uczuć sprawia poszczególnym dzieciom trudność, czy też raczej przychodzi im z łatwością. Jak trudno lub jak łatwo jest „przerobić wściekłość na spokój?”
4. Relaksacja
Dzieci dobierają się w pary i wzajemnie masują sobie plecy, w tle słychać nastrojową muzykę.

III Podsumowanie ćwiczeń
Jak dzieci wyraziły „swoje” uczucia? Jak trudno było osiągnąć wyraz określonego stanu uczuciowego za pomocą głosu, gestykulacji rysunku? Jakie środki wyrazu wykorzystywały dzieci?

IV Pożegnanie
1. Każde dziecko mówi jakiś komplement sobie oraz osobie siedzącej obok siebie.
2. Pożegnanie „Iskierką”

Spodziewane efekty
Dzieci będą musiały rozpoznać i nazywać swoje oraz cudze uczucia; uświadomią sobie, iż za własne postępowanie i własny, za samodzielny wybór ponosi się odpowiedzialność, nauczą się uświadamiać sobie własne uczucia, będą wiedzieć, iż każdy ma prawo czuć złość, wściekłość itp.
Dzieci będą umiały określić, jak się czują w grupie, wskazują sytuację, w której czują się lepiej
i pewniej, będą potrafiły ocenić i oszacować własny wpływ na grupę, na otoczenie społeczne, nauczą się sterować grupą oraz przyporządkowywać innym.